در بسیاری از امور صنعتی همچون تأسیسات، تراشکاری و... به یک ابزار اندازه‌گیری همانند کولیس نیاز است. کولیس یک ابزار اندازه‌گیری دستی است که با استفاده از آن می‌توان عمق، قطر، شعاع لوله و همچنین عمق و قطر قطعات در تراشکاری و... را به‌خوبی اندازه گرفت. کاربرد کولیس در بسیاری از مشاغل ضروری است و به همین دلیل دانستن اینکه کولیس چیست؟ و چه کاربردی دارد؟ برای افرادی که قصد خرید کولیس را دارند، بسیار پر اهمیت است. در مقاله امروز به اینکه «کولیس چیست؟ و چه کاربردی دارد؟» بیشتر خواهیم پرداخت.
کولیس چیست؟
در جواب اینکه کولیس چیست؟ باید گفت کولیس (caliper) یک ابزار اندازه‌گیری دستی محسوب می‌شود. با استفاده از این وسیله اندازه‌گیری میزان عمق، طول و قطر اشیا و اجسام امکان‌پذیر است. ظاهر این ابزار به یک خط‌کش شباهت دارد با این تفاوت که در بالا و پایین انتهایی آن شاخک‌های قرار گرفته‌اند و برخی از مدل‌های آن دارای صفحه دیجیتال یا عقربه‌های ساعتی هستند. کولیس را با نام قطرسنج نیز می‌شناسند؛ زیرا همان‌طور که گفته شد نقش مهمی در اندازه‌گیری قطر اجسام دارد. جالب است بدانید استفاده از کولیس از دیرباز در میان مردم رواج داشته است. زمان پیدایش کولیس به دوران پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. این ابزار در آن زمان با شکل‌های چوبی و با شاخک‌های ثابت و متغیر، توسط اقوام یونانی، روم باستان، و حتی ساسانیان ایران مورداستفاده قرار می‌گرفته است.
کاربرد کولیس
کاربرد کولیس در مشاغل مختلف بسیار است. از جمله کاربرد کولیس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در صنعت پزشکی و جراحی
- در آزمایشگاه‌ها
- در صنایع فولاد
- در صنایع هوافضا
- در بخش‌های آموزشی مدارس و مؤسسات مهندسی
- در لوله‌کشی ساختمان
اجزای کولیس
کولیس از بخش‌های زیر تشکیل شده است:
- فک‌های بالا: فک‌های بالایی ابزار کولیس، برای اندازه‌گیری ابعاد داخلی اجسام همچون قطر حفره یا شکاف مناسب هستند.
- فک‌های پایین: با استفاده از فک‌های پایین ابعاد خارجی جسم مانند عرض، طول و قطر اندازه‌گیری می‌شوند.
- میله عمق: میله عمق بخشی از این ابزار است که با آن عمق سوراخ‌ها اندازه‌گیری می‌شود.
- مقیاس اصلی کولیس: این مقیاس در امتداد محور کولیس قرار گرفته است و برحسب سانتی‌متر و میلیمتر درجه‌بندی می‌گردد.
- مقیاس کولیس ورنیه: مقیاس ورنیه به تقسیمات کشویی گفته می‌شود که دقت اندازه‌گیری را افزایش می‌دهند. در مقیاس ورنیه، مقیاس اصلی به واحدهای کوچک‌تری تقسیم می‌گردد؛ یعنی مقیاس ورنیه متریک به ۵0 قسمت مساوی تقسیم می‌شود.
- پیچ قفلی: این پیچ کمک می‌کند تا فک‌ها در موقعیت موردنظر محکم شوند. این ویژگی باعث می‌شود شما بتوانید جسم را در هنگام اندازه‌گیری ابعاد، بردارید و عدد روی کولیس را مشاهده کنید.
- پیچ شستی: این پیچ برای تنظیم دقیق مجموعه فک‌ها و میله عمق به کار می‌رود و باعث می‌شود جسم در حین اندازه‌گیری، محکم در جای خود بماند.
انواع کولیس
امروزه با توجه به پیشرفت صنعت، ساختمان‌سازی و... کولیس نیز دچار تغییراتی شده است و انواع مختلفی از آنها در بازار وجود دارد. مهم‌ترین انواع کولیس و کاربردهای آن به شرح زیر هستند:
کولیس ساده یا ورنیه
کولیس ساده یا ورنیه ظاهری شبیه یک خط کش ساده دارد؛ اما دارای یک قسمت متحرک به نام ورنیه است. کولیس ورنیه بر اساس سانتی‌متر، میلیمتر و اینچ درجه‌بندی شده است و بیشتر کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها از آن استفاده می‌کنند. کاربرد کولیس ساده برای اندازه‌گیری قطر داخلی و خارجی و عمق اجسام رایج است. استفاده از کولیس ساده آسان است و تا 30 سانت را با دقت بالای 0.02 میلیمتر اندازه‌گیری می‌کند.
از مزایای خرید کولیس ساده، دقت بسیار بالا در اندازه‌گیری، عمر بالا، قابلیت استفاده بر روی اجسام مختلف و قابلیت اندازه‌گیری در دو مقیاس متر و اینچ را می‌توان برشمرد. از جمله معایب کولیس ساده، دشوار بودن خواندن کولیس برای افراد تازه‌کار است که ممکن است باعث سخت‌شدن کار برای آنها شود.
کولیس عقربه‌ای یا ساعتی
کولیس عقربه‌ای یا ساعتی شباهت بسیار زیادی به ساعت دارد. ساختار این نوع از کولیس همانند کولیس ساده دارای یک خط‌کش ثابت و یک خط‌کش متحرک است. تفاوت این کولیس با نوع ساده در این است که نشانگر اندازه‌گیری کولیس عقربه‌ای، به شکل ساعتی یا عقربه‌ای است. این ویژگی باعث می‌شود که استفاده از کولیس عقربه‌ای بسیار ساده باشد. این کولیس می‌تواند 15 تا 30 سانتی‌متر را بادقت بین دو صدم میلیمتر تا یک هزارم میلیمتر به‌خوبی اندازه‌گیری کند.
از جمله مزایای این کولیس می‌توان به مواردی همچون داشتن صفحه‌نمایش عقربه‌ای، خواندن آسان اعداد نمایش‌داده‌شده و عدم نیاز به باتری برای نمایش‌دادن اعداد اشاره کرد. این کولیس همچنین معایبی مانند دشوار بودن تعمیرات دستگاه و حساسیت بالا به شرایط آب‌وهوایی خاص مانند گرمای شدید یا رطوبت بسیار بالا را دارد.
کولیس دیجیتال
یکی از پیشرفته‌ترین انواع کولیس، کولیس دیجیتال است. این مدل برخلاف مدل عقربه‌ای یک صفحه نمایشگر دارد که مقیاس را به‌صورت دیجیتالی و بسیار دقیق اندازه‌گیری می‌کند و نمایش می‌دهد. با استفاده از این وسیله می‌توان مقیاس‌هایی مانند متر، اینچ، فوت و... را به‌راحتی اندازه‌گیری کرد. برخی از کولیس‌های دیجیتال قابل اتصال به کامپیوتر هستند و این ویژگی کمک می‌کند تا کاربر بتواند اطلاعات را به‌راحتی به کامپیوتر خود منتقل نماید.
از جمله مزایای کولیس دیجیتال می‌توان به خواندن آسان، قابلیت ذخیره اطلاعات، نمایش مقیاس‌های مختلف، و قابلیت اتصال به کامپیوتر اشاره کرد. از جمله معایب کولیس دیجیتال نیز تعمیرات دشوار آن و احتمال خطا در برخی شرایط آب‌وهوایی خاص هستند.
انواع دیگر کولیس
جدای از موارد فوق ممکن است با انواع دیگر کولیس همچون موارد زیر نیز مواجه شوید:
- کولیس داخل سنج: برای اندازه‌گیری قطر داخلی اشیا استفاده دارد.
- کولیس خارج سنج: برای اندازه‌گیری ابعاد خارجی اجسام کاربرد دارد.
- کولیس پرگاری: این کولیس قابلیت اندازه‌گیری ندارد و با آن بر روی چوب یا فلز خط می‌اندازند.
- کولیس فنردار: این کولیس شبیه کولیس پرگاری است با این تفاوت که می‌توان با آن اندازه‌گیری نیز کرد؛ هرچند برای اندازه‌گیری باید از خط‌کش کمک گرفته شود؛ زیرا کولیس فنردار دارای درجه‌بندی نمی‌باشد.
نحوه اندازه‌گیری و خواندن کولیس
یکی از نکات بسیار مهم در هنگام استفاده از کولیس یادگیری نحوه اندازه‌گیری و خواندن کولیس است. در مدل‌های عقربه‌ای و دیجیتال این کار بسیار ساده و راحت است؛ زیرا مقیاس موردنظر روی صفحه، نمایش داده می‌شود. در مورد خواندن و اندازه‌گیری کولیس ساده باید مراحلی که در ادامه می‌آیند دنبال شود تا به‌سادگی بتوانید مقیاس موردنظر را به دست آورید. در ابتدا باید میزان فاصله را با کمک فک‌ها مشخص کنید. پس از انجام این کار یک عدد روی خط‌کش ثابت و یک عدد بر روی ورنیه که متحرک است، مشخص می‌شود. این عدد در بیشتر مواقع اعشار دارد که باید دید خط‌کش ثابت و ورنیه روی کدام یک از اعداد منطبق می‌شوند و سپس عدد متقارن بر روی خط‌کش ورنیه و ثابت، به‌عنوان میزان اندازه به‌دست‌آمده یادداشت گردد.
کلام پایانی
در پاسخ به این سؤال که کولیس چیست و چه کاربردی دارد؟ می‌توان گفت که کولیس یک ابزار اندازه‌گیری است که از دیرباز برای اندازه‌گیری قطر طول داخلی و خارجی و عمق به کار می‌رود. کاربرد کولیس در مکان‌هایی همچون آزمایشگاه‌ها، صنعت پزشکی، صنایع فولاد، صنایع هوافضا و... بسیار رایج است. کاربرد کولیس بسیار زیاد است و تصور بسیاری از کارها بدون وجود آن غیرممکن می‌باشد. کولیس به سه دسته ساده، عقربه‌ای یا ساعتی و دیجیتال تقسیم می‌شود. کار با نوع عقربه‌ای و دیجیتال کولیس بسیار راحت است و برای کار با نوع ساده یا ورنیه باید نحوه اندازه‌گیری با آن یاد گرفته شود. برای خرید کولیس باید دانست کولیس چیست و چه کاربردهایی دارد تا بتوان محصولی مناسب و کاربردی را خریداری کرد.
منابع :
